Programma
Voorwoord
Vaak is het voor het duiden van complexe of beladen thema’s moeilijk om de juiste woorden te vinden. Juist dan kan de dans uitdrukking geven aan wat we voelen en denken. Door het creëren van beelden en associaties kan dans ons uitdagen om verder te kijken en ons iets laten zien wat we misschien niet direct begrijpen maar intuïtief kunnen herkennen.
Dans verhoudt zich goed tot woord en muziek omdat het in combinatie nieuwe gedachten en beelden oproept die ons voorbij het letterlijke laat kijken en daardoor andere perspectieven kan laten zien.
In deze voorstelling werkt een veelheid aan disciplines met elkaar samen, uit noodzaak, om u als publiek uit te dagen, te inspireren en te verwonderen.
Ik ben trots dat de zanger, musici, dansers, figuranten, choreografen en regisseur op zo’n bijzondere en spannende manier hebben samengewerkt aan dit fantastische en gewaagde project.
Ed Wubbe
Tegengif
‘Dit nooit meer!’, zeggen we over de grote oorlogen van de twintigste eeuw. Maar steeds opnieuw worden we overvallen door beelden van loopgraven, ruïnes en vluchtelingenstromen. De ontwikkeling van de voorstelling van vanavond startte in het voorjaar van 2022, vlak na de inval van Rusland in Oekraïne. En sinds dat moment braken er op meerdere plekken in de wereld alweer grote geweldsgolven uit. Rondom de première in het Midden-Oosten. Om de gevoelens van ongeloof en verdriet te verwerken, en ergens troost te vinden voor al dat leed, besloten we deze voorstelling te maken: een tijdloos requiem over oorlog.
IJdele hoop
We wilden onze ervaringen verwerken, maar we zochten ook naar hoop, bovenal voor de oorlog in Oekraïne. Waar is die hoop te vinden? Wezenlijk vooral als er een andere wind in Rusland zou gaan waaien. Dat lijkt nu een ijdele hoop. En dat is bitter, want twintig jaar geleden leerde ik een heel ander Rusland kennen. Het contrast tussen mijn ervaringen toen en de agressieve aanvalsoorlog van nu laat me niet los.
In 2001 was ik verantwoordelijk voor het Rotterdam Philharmonic Gergiev Festival. Een festival rond de Russische dirigent Valery Gergiev, destijds chefdirigent van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Dat jaar was het festival gewijd aan componist Dimitri Sjostakovitsj (1906 – 1975), die in tijden van oorlog en Stalinistische terreur een oeuvre wist te scheppen dat ondanks een constant gevecht met de Sovjetcensuur een persoonlijke reflectie op zijn tijd gaf. Zo schreef hij ter gelegenheid van het einde van de Tweede Wereldoorlog niet een juichsymfonie, maar een symfonie waarin de oorlog hem als een nachtmerrie achtervolgt. Sjostakovitsj ving zijn individuele menselijke ervaring in muziek. En omdat zijn werk zo persoonlijk was, vertolkte hij de ervaring van miljoenen en bracht troost. Het maakte duidelijk dat achter het gezicht van het regime, het leed van een heel volk schuilging.
Het Gergiev Festival startte op 13 september, twee dagen na de aanslagen op de Twin Towers in New York, een gebeurtenis die een sluier over het hele Festival legde. Toch was er hoop: er klonken pacifistische woorden van Gergiev en velen, en er was een grote verbroedering van Russische en Rotterdamse musici, ook samen op het podium spelend. De muziek van Sjostakovitsj klonk alsof we onze ontsteltenis en rouw probeerden te verwerken.
Echo
Sinds de inval van Rusland in Oekraïne is de verbroedering van 2001 verdeeldheid geworden. We lijken decennia teruggeworpen in de tijd, waarbij de hernieuwde oorlogsretoriek van het Russische regime klinkt als een echo uit de tijd van Sjostakovitsj. Het gaf me het gevoel dat ook zijn muziek en verhaal ons opnieuw iets zouden kunnen brengen. Moeten we immers, in tijden van verharding, niet ook blijven open staan voor andere geluiden uit Rusland? Stemmen die een andere boodschap prediken, die een andere toekomst beogen. Waren die er niet in alle tijden in Rusland? Zijn ze er nu?
Het monster in de bek kijken
In mijn zoektocht naar ‘andere geluiden’ in de Russische muziekgeschiedenis vond ik geen grote traditie van aanklacht of protest, maar wel in alle tijden een haast humanistische reflectie op het individuele leed dat ontstaat door oorlogen en de grote bewegingen van de geschiedenis. Sjostakovitsj staat in die traditie. In alle tijden werd het monster van de oorlog in de bek gekeken. Het geldt voor de liederen van Moessorgski, Borodin, Rimski-Korsakov en Tsjaikovski uit onze voorstelling.
Je kunt je niet voorstellen dat je na beluistering van die liederen nog enige heroïek of oplossend vermogen in het fenomeen oorlog kunt zien. Ook klonk er vaak een verlangen naar betere tijden, naar rust en vrede. Ook nu klinkt dit verlangen nog, bijvoorbeeld in het werk van Sergei Akhunov. Deze componist werd geboren in Kyiv (Oekraïne), maar hij woont al lang in Sint-Petersburg (Rusland) en mailde ons dat hij een Rus genoemd wil worden, omdat hij de stem wil zijn van een ander Rusland. Na de uitbraak van de oorlog scheef hij zijn Adagio: Prayer for Peace. Dit ‘gebed voor vrede’ stuurde hij de hele wereld rond, in de hoop dat velen het zouden willen uitvoeren, wat gebeurde op meerdere continenten. Wij eindigen er onze voorstelling mee.
In het donkere bos
Op basis van de verzamelde werken is ons requiem samen- gesteld. We bevinden ons daarbij in het metaforische donkere bos dat wordt bezongen in Borodins Lied van het donkere bos (Song of the dark forest). Een destructieve ‘wil en kracht’ zijn er voelbaar, die er al vaak tot oorlog leidden. In dat bos staat misschien ook de giftige Antjarboom die Poesjkin beschrijft in een lied dat door Rimski-Korsakov werd getoonzet. Een dienaar moet voor zijn heer dodelijk gif uit de boom halen, wat hem zijn leven kost. De heerser zet het gif daarna in tegen zijn buurlanden. We kruipen in de geest van een ‘onbekende soldaat’, die symbool staat voor de mens tijdens een oorlog. In alle tijden, alle landen.
Onze onbekende soldaat zweeft tussen leven en dood en kan zijn eeuwige rust, zijn ‘requiem aeternam’, niet vinden. Hij verlangt terug naar zijn vrouw, kind en familie, maar het leven dat hij achterliet is vernietigd, en bestaat nog slechts in zijn herinneringen. Hij laat zich meeslepen door zijn verlangen, maar wordt even zo vaak overvallen door angstaanjagende herinneringen aan het strijdtoneel en overrompelenoverrompelende nachtmerries. Hij ziet weer voor zich hoe de dood op het slagveld heerste, zoals Moessorgski dit laat zien in zijn De Veldmaarschalk: dit lied is het ‘dies irae’ (‘dag van toorn’) van ons requiem. De soldaat blijft uiteindelijk stervend op het slagveld achter, Vergeten, aldus de titel van een ander lied van dezelfde componist.
‘In het gevecht en de strijd zijn er heldendaden, maar de ware heroïek vind je in geduld, liefde en gebed’ zo klinkt in het door Tsjaikovski getoonzette Heldendaad. Het is de onvermijdelijke conclusie van onze onbekende soldaat over wat hij meemaakte.
Strekken tegen de kramp
Het maken van deze voorstelling was een zoektocht naar een sprankje hoop. En hoewel je in de Russische kunst geen direct protest zult vinden, is er dus wel een grote traditie van de menselijke en empathische blik. De werken van deze voorstelling zijn voortgekomen uit die geest. We hopen dat die zachte kracht ook in de werkelijkheid meer zal aanzwellen tot factor van belang. Ook in alle andere conflicten in de wereld. Er zijn niet veel tekenen daartoe, maar laten we hoop bewaren. Al was het maar voor onszelf. Het is als strekken tegen de kramp: een tegen- beweging, een tegengif. Het doet denken aan de Sovjetdissidenten die naar verluid aan het einde van hun bijeenkomsten de volgende toost uitbrachten: “Proost op onze kansloze missie!” Zo zeggen wij nu ook: “Proost!”
Serge van Veggel
Podcast
In onze digitale inleiding nemen we u in ongeveer 10 minuten tijd mee in de wereld van Song of the dark forest.
Presentator Yannick Wagenaar vertelt alles over het ontstaan van de voorstelling, het verhaal erachter én je maakt kennis met de regisseur, de choreografen, de muziek en de dansers!
OPERA2DAY
OPERA2DAY maakt opera- voorstellingen, die door de combinatie van relevante verhalen, meeslepende muziek en een krachtige enscenering de toeschouwer een betekenisvolle ervaring geven.
Artistiek leider en regisseur Serge van Veggel staat bekend om zijn conceptuele aanpak, waarbij hij opera vaak laat samen- smelten met andere genres. Het samengaan van muziek, zang en theater kan ontroeren, verrassen, amuseren en inspireren – maar ook de ziel diep raken en emotionele en maatschappelijke onderwerpen voelbaar maken. Zo heeft OPERA2DAY zich ontwikkeld tot een vernieuwend en spraakmakend gezelschap dat het genre opera en afzonderlijke operatitels opnieuw weet uit te vinden voor een publiek van nu.
De dansers van Scapino Ballet Rotterdam
Choreografen
-
Miller de Nobili
"In Song of the Dark Forest willen we het leven weergeven in een achtbaan van emoties. Het verhaal van de unieke individuen benadrukt het belang van familiebanden en vangt de serene maar rusteloze stilte voor een ‘storm’, terwijl de personages op zoek zijn naar liefde en verbondenheid in al zijn mogelijke schakeringen." -
YoY Performing Arts
"Hoe belichaam je de herinneringen van iemand die een oorlog heeft meegemaakt? We hebben ons laten inspireren door formaties en handtekens die horen bij militaire codes over de hele wereld. Vervolgens hebben we deze codes gedeconstrueerd vanuit een hedendaags dansperspectief, waardoor ze het alfabet werden, de taal, die een scheiding van lichaam en geest uitdrukt." -
Diego Sinniger de Salas
"Waar komen de herinneringen vandaan die we goede of slechte herinneringen noemen? In mijn stuk richt ik me op het belang van het waarderen van gedachten op een intense en pijnlijke manier. Op het mengen van verschillende aspecten van een trauma of een goede herinnering, die verbonden is met het ongeluk van de oorlog. Hoe kunnen we genezen van wat ons is overkomen?"
Muziek
Dmitri Shostakovich
Sergej Rachmaninov
Dmitri Shostakovich
Pjotr Ilich Tchaikovsky
Modest Mussorgsky
Dmitri Shostakovich
Modest Mussorgsky
Modest Mussorgsky
Dmitri Shostakovich
Alexander Borodin
Béla Bartók
Nikolai Rimsky-Korsakov
Dmitri Shostakovich
Pyotr Ilyich Tchaikovski
Sergey Akhunov
Pianotrio nr. 2 – I. Andante */**/***
Vijftien liederen, op. 26 – nr. 3 We zullen rust vinden (Anton Chechov) */**/***/+
Strijkkwartet nr. 15 – II. Serenade - Adagio */**/***
Mijn Geest, mijn engel, mijn lief (Afanasi Fet) *
uit: Liederen en dansen van de dood – nr. 4 De Veldheer (Arseny Golenishchev-Kutuzov) **/+
Strijkkwartet nr. 8 – II. Allegro molto, III. Allegretto, IV. Largo **
Vergeten */+
uit: De Kinderkamer – nr. 6 Het Hobbelpaard (Modest Mussorgsky) */+
uit: De joodse volkspoëzie – nr. 3 Slaapliedje, nr. 7 Gemis * | Marjolein Spruit, viool & Matthijs van Wijhe, piano
Lied uit het donkere bos (Alexander Borodin) *** / +
Strijkkwartet nr. 4 – V. Allegro molto, IV. Allegretto pizzicato, V. Allegro molto ***
De Antjarboom (Alexander Pushkin) ***
Pianokwintet in G mineur – IV. Intermezzo *
from: Twaalf liederen, op. 60 – nr. 11 Heldendaad (Aleksej Chomyakov) */+
Adagio: Prayer for Peace
Choreografie door:
* Miller de Nobili
** YoY Performing Arts
*** Diego Sinniger de Salas
Arrangementen door:
+ Henk de Vlieger
DoelenEnsemble
Het DoelenEnsemble is uitgegroeid tot een toonaangevende speler op het gebied van hedendaagse klassieke muziek in Rotterdam en Nederland. Verrassen, vernieuwen en verbinden staan centraal in de missie van het DoelenEnsemble.
De samenwerking met partijen in deze productie is uniek. Artistiek leider en dirigent Maarten van Veen zegt hierover: "Ik hoop dat je als toeschouwer een ervaring mee naar huis neemt die je écht nooit meer vergeet, er is nog zoveel moois te ontdekken in de samenwerking, waarbij 1+1 echt 3 wordt.”
De muziek in Song of the dark forest gaat over wat oorlog met de mensen doet. Één aspect daarvan wil ik benoemen: Iedereen kan zich voorstellen dat oorlog iets is dat van buitenaf komt. Je kan het niet aan- of uitzetten. Ineens is het er. Het is een lot waar je niet onderuit kunt. Die druk is ook voelbaar in de tekst en muziek van de liederen in de voorstelling.
Aan de muziekkeuze van Serge heb ik Adagio: Prayer for Peace toegevoegd. De componist, Sergey Akhunov, is geboren in Kyiv en leeft nu in Rusland. Hij schreef Prayer for Peace als een stil protest tegen de oorlog en vroeg mij het te spelen. Het stuk laat het verstilde lijden zien van de mens van binnenuit. Wij mensen kunnen nog maar één ding doen, en dat is hopen, of zo je wilt bidden, dat de samenleving weer in vrijheid kan leven, bevrijd van de ellende die er nu gaande is.
Maarten van Veen
Andrii Ganchuk
Als de kostuumrepetitie begint staat Andrii Ganchuk alleen in het midden van de grote studio. Vanaf de zijkant komt er een stroom figuranten op gang, verkleed als vluchtelingen.
De sympathieke bas-bariton vertolkt in Song of the dark forest acht liederen en geniet van de energie om hem heen die, zoals hij zegt, het zingen voor hem makkelijker maakt. Serieuzer wordt het als hij vertelt over de voorstelling en de oorlog in zijn geboorteland Oekraïne: “Het is emotioneel voor mij. En ook tegenstrijdig. Ik kom uit Oekraïne en heb familie in Rusland. Dat geldt voor heel veel mensen in Oekraïne. Het voelt alsof twee broers met elkaar vechten. Voor ons is het een burgeroorlog. Het moet stoppen.”
Regisseur Serge van Veggel heeft ervoor gekozen om vrijwel uitsluitend Russische muziek te gebruiken. Hoe gaat hij daar mee om? “Russische muziek heeft een grote traditie in oorlogsliederen. Geen liederen die de oorlog verheerlijken maar die uitdrukken hoe erg oorlog kan zijn. Het maakt niet uit welke taal je spreekt, liefde, oorlog en vrede betekenen overal hetzelfde. In deze voorstelling is het Russisch een expressie van gevoelens die we allemaal hebben.”
“Het slaat op elke oorlog in de wereld”
Na het uitbreken van de oorlog werd er veel gesproken over het cancelen van Russische cultuur. Andrii is het daar niet mee eens: “Als je geniale componisten als Tsjaikovski en Rachmaninov cancelt, cancel je een deel van ieders cultuur. Zij behoren toe aan onze wereld en niet alleen aan Rusland.” Van alle liederen in de voorstelling grijpt de cynische boodschap in De Veldmaarschalk van Moessorgski hem het meeste aan: “Dit lied gaat over de Dood die, gezeten te paard, naar het strijdtoneel trekt, en als iedereen is gestorven zegt: ‘in het leven hadden jullie ruzie met elkaar en konden jullie geen vrede maken. Lig daar en wees dankbaar dat ik jullie vrede heb gebracht.’ Ik krijg daar kippenvel van. Het slaat op elke oorlog in de wereld.”
Na de repetitie blijft Andrii nog even in de studio. Zijn soldatenkostuum is doorweekt van het zweet. Langzaam komt hij uit zijn rol en verschijnt er weer een glimlach op zijn gezicht.
Credits
Artistieke leiding
Ed Wubbe
Een voorstelling van
Serge van Veggel (concept, muzieksamenstelling & regie)
Diego Sinniger de Salas (choreografie)
Miller de Nobili (choreografie)
YoY Performing Arts (choreografie)
Muzikale leiding
Maarten van Veen
Scenografie
Herbert Janse
Lichtontwerp
Jasper Nijholt
Kostuumontwerp
Petra Finke
Assistent van de regisseur
Femke Luyckx
Balletmeesters
Débora Soto
Federica Dadamo
Bonnie Doets
Bas-bariton
Andrii Ganchuk
Wiebe Pier Cnossen
Tiemo Wang (understudy)
DoelenEnsemble
Maarten van Veen (dirigent)
Arie van Beek (dirigent)
Natálie Kulina (concertmeester, viool)
Marjolein Spruit (viool)
Jieun Kim (altviool)
Viola Innocenti (altviool)
Ana Fernandes Mikus (cello)
Cody Takács (contrabas)
Matthijs van Wijhe (piano)
Pedro Pinto (percussie)
Nancy Röder, Samuela Papotto (producent)
Sadaf Amouei Kalareh (opnameproducent)
Kostuumatelier
Petra Finke
Loek van Cruchten
Gretha Geerds, Mara Wap (kleedster)
Productie
Manon Paap
Bryndis Brynjolfsdottir
Hanna Laber
Tjeu Schellekens
Technische productie
Guido Verschoor
Techniek
Bjørn van Doesburg (hoofd)
Behrooz Vasseghi (assistent toneel)
Demi Kortekaas (licht)
Evert Achthoven (transport)
Marcel Wijngaards (geluid/bediening boventiteling)
Xavier Spruit Bleeker (programmeur licht)
Begeleiding figuranten en kinderen
Laura Casasola Fontseca
Chagalle Pennink
Dave Lankhorst
OPERA2DAY
Harm Witteveen (zakelijke leiding)
Doldie Noorduijn (casting zang)
Meia Oei (vertalingen tekstprojecties)
Realisatie decor
Hét Decoratelier,
Martin Determann
Figuranten
Agustina Evelyn Vila
Alexandra van Ameijde
Anna Wiegman
Annelies Verbeek
Bianca van de Leur
Bo Mulder
Claudia Musters
Dave Lankhorst
Débora Póvoa
Dorienke Hesselink
Elya Degryse
Evelien Hillebrand
Ezequiel Macciuci Vicente
Helen van den Broek
Henriette van der Lelij
Hub Conen
Jan van der Putten
Jansje van Delden-Smit
Jody Klaasman
Joop Jansen
Jozé Jonkers
Laura van den Ende
Luuk Brinkman
Maddy Slotema
Marieke van de Muller
Mario Bogers
Mieke van Ginkel
Myrthe Van den Akker
Noah Veenhuijsen
Poul Gelderloos
Rebecca Schneller
Ria Jansen
Rian Craens
Saske Linssen
Uriël Schuurs
Kinderen
Ayça Rizabeev
Jet Kroon
Liva Giesbert
Neomi Vanunu
Noé de Kogel
Skye Verbruggen
Met bijzondere dank aan
Francis Maes, Hubert Smeets, Maddogs (Jeffrey Epping), Nadia Petrova-Knol, Ronald Tebra
Scènefoto's
Bas Czerwinski
Campagnebeeld
Stef Nagel
Artwork
CapeRock
Subsidiënten
Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap
Gemeente Rotterdam
Sponsors
Brighter World
Erasmusstichting
G. Ph. Verhagenstichting
PWC
STOER
Stichting Elise Mathilde Fonds
Preferred suppliers
De Jong Tours
Peitsman licht & geluid BV
Winter Audio Service
Wonderland & Geschikt
Binnenkort te zien
-
Pinocchio Effect
Dans, theater en live video in een familievoorstelling voor iedereen van 10 tot 110 jaar. Vol humor en ernst over iets wat we allemaal doen: liegen! -
Origin 2024
Een opwindende voorstelling met invloeden uit Chinese dans, Israëlische volksdans en moderne dans door twee bijzondere internationale choreografen. -
HERFST
Een hoopvol ritueel voor het naderende einde in de co-productie HERFST door Ryan Djojokarso.
