Programma

Eigenlijk gaat het in al haar voorstellingen over echtheid, vertelt choreograaf en theatermaker Cecilia Moisio, over het verschil tussen hoe je jezelf laat zien in de buitenwereld en hoe je je eigenlijk voelt bijvoorbeeld. Ouders en kinderen, geliefden, vrienden, iedereen liegt weleens; zelfs zichzelf houden veel mensen voor de gek. Wanneer is een leugentje om bestwil best verstandig? Hoe zie je aan iemand dat hij liegt? Wat is een goede leugen en wat een slechte? Alle nuances van het fenomeen liegen, van keiharde leugens tot de wereld een beetje mooier willen maken, worden ontrafeld in Pinocchio Effect.

Nee, de voorstelling heeft helemaal niks te maken met Carlo Collodi’s klassieker De avonturen van Pinokki uit 1883, maar met het ‘Pinocchio Effect’. Een interessant fenomeen, legt Moisio uit: “Als we liegen, krijgen we een heel lichte verhoging van de lichaamstemperatuur en dat merk je vooral rond de neus, die gaat zwellen omdat er meer bloed doorheen komt. Die zwelling veroorzaakt jeuk en dan weet je dus: als iemand zijn neus aanraakt, wordt er gejokt.” Natuurlijk, jeuk kan ook allerlei andere oorzaken hebben maar aan je neus krabben kán een eenvoudige vingerwijzing zijn. Op deze bijzondere gebarentaal is de choreografie van de voorstelling gebaseerd.

De nieuwe grotezaalvoorstelling die Cecilia Moisio maakt voor Scapino Ballet Rotterdam en Maas theater en dans – Maastd – is bedoeld voor iedereen vanaf 10 jaar, al zitten er wel degelijk twee lagen in: “Zowel voor de volwassenen als voor de kinderen valt er veel te beleven en te herkennen, elk op een ander niveau.”

Haar werk is multidisciplinair, ze beweegt zich graag tussen theater, dans en performance in. Ze laat zich in haar werk vooral inspireren door de onbewuste gedragspatronen die voortkomen uit sociale normen en verwachtingen. Moisio noemt zichzelf een psychologisch activist en is altijd op zoek naar ‘de waarheid’ achter onze motieven, emoties en gedrag. In haar voorstellingen legt ze de zorgvuldig opgebouwde sociale façades langzaam maar trefzeker bloot.

In dit geval dus van het zogenaamde ‘sociale liegen’, dat we allemaal voortdurend doen: “Het is onmogelijk om de hele dag eerlijk tegen iedereen te zijn. Denk maar eens aan de alledaagse vraag: ‘Hoe gaat het?’ Het wordt – meestal tenminste – niet bepaald op prijs gesteld als je daar eerlijk op antwoordt. Zo zijn er heel veel gradaties in liegen.”

De voorstelling begint met het ‘keiharde’ liegen: we zien een aantal mannen in strakke pakken die als het ware het patriarchaat vormen: de mannen met macht. In de voorstelling zien we vervolgens wisselende scènes die zich afspelen in een huis waar een vader, moeder en kinderen wonen. Het is een tamelijk disfunctionele familie, waarbij de kinderen steeds meer stiekem gedrag vertonen. “Ik herken dat van binnenuit”, vertelt Moisio. “Ik kom zelf uit een disfunctioneel gezin waar liegen en feiten voor elkaar verborgen houden dagelijkse kost was. Tevergeefs: kinderen voelen het haarscherp aan als er iets niet klopt. Je kunt ze niks wijsmaken.”

“Het is een huis vol geheime kamers en beneden gaat het er heel anders aan toe dan boven: boven is het vooral een fantasiewereld waarin je kunt ontsnappen aan de realiteit. Langzaam maar zeker komen de leugens uit, zowel die van de ouders als die van de kinderen, en laat iedereen zijn ware aard zien.”

De tekst voor de voorstelling is geschreven door Eva Maria de Wit, met wie ze eerder samenwerkte, en is gestoeld op een vooronderzoek met een aantal interviews met ouders en kinderen. “We hebben een oproep gedaan en met kinderen en hun ouders gesproken. Apart uiteraard, nadat we eerst met de hele groep vertrouwensoefeningen gedaan hadden. Een mooie en belangrijke fase: ik wil graag dat mijn voorstellingen resoneren in de maatschappij, dat ze betrekking hebben op ‘gewone’ mensen en niet alleen mensen uit mijn eigen theaterbubbel. We hebben de kinderen bijvoorbeeld gevraagd: als zij de wereld opnieuw mochten bedenken, zou er dan in gelogen worden? Een aantal van hun antwoorden krijg je te horen en zien in de voorstelling. Het onderzoek versterkte mijn vermoeden: ook al proberen de ouders nog zo open te zijn en hebben ze nog zulke goede bedoelingen, altijd voelen kinderen precies waar de pijnpunten zitten. Zoals bij een gescheiden moeder die ons voorhield dat ze een prima verhouding heeft met haar ex maar waar haar kinderen precies aan konden geven dat haar fysieke klachten werden veroorzaakt doordat ze haar eigen verdriet geen enkele ruimte kon geven. Van de interviews en het vooronderzoek is een documentaire gemaakt die apart te zien is.”

Het wordt overigens zeker geen zware voorstelling: met onder veel meer een cursus lichaamstaal – hoe kan je zien dat iemand liegt – is er in Pinocchio Effect veel ruimte om te lachen, voor lichtheid en herkenning. “Nee, het is geen cursus ‘liegen voor beginners”, lacht Moisio. “Het is trouwens ook zeker niet alleen maar grappig. We eindigen de voorstelling, in de verte geïnspireerd door de beroemde dinerspeech uit Festen, met een scène waarin de kinderen de ouders confronteren met hun leugens. Voor kinderen is de waarheid belangrijk. Of het om vreemdgaan, geweld of wat voor ander huiselijk drama ook gaat, kinderen voelen zich altijd schuldig. Daarom is het zo van belang, hoe moeilijk ook, om kinderen uit te leggen waarom je zo boos of verdrietig bent, en dat het echt, echt niet hún schuld is. En ook dat niets menselijks ons vreemd is, soms helpt een leugentje je de dag door!”

Interview door Margriet Prinssen

In de driedelige serie De Leugendetective gaat presentatrice Jackie van Parijs op zoek naar de Wat? Huh’s? en Hoezo’s? rondom het fenomeen liegen. Is het bijvoorbeeld echt altijd verkeerd om te liegen? En wat voor soorten leugens zijn er?

Bekijk de eerste aflevering uit de serie hieronder. Alle afleveringen zijn te vinden op Youtube en op deze pagina.

Artistieke leiding
Ed Wubbe / René Geerlings 

Concept, regie en choreografie
Cecilia Moisio

Compositie
Joni Vanhanen

Dramaturgie en muzikale leiding
Merit Vessies

Decorontwerp/toneelbeeld
Marlies Schot

Licht- en video ontwerp
Mark Thewessen

Kostuumontwerp
Petra Finke

Tekst
Eva Maria de Wit

Acteercoach
Vincent Wijlhuizen

Advies
Dorien Folkers

Balletmeesters
Bonnie Doets
Jozefien Debaillie (repetitor on tour)

Kostuumatelier                                        
Petra Finke
Loek van Cruchten
Aleid Verhaart en Gretha Geerds (kleedsters)
Alexandra van Ameide (stagiaire kleedster)

Productie
Manon Paap
Tjeu Schellekens
Djoeke Westdijk

Technische productie
Peter Raaijmakers

Techniek
Peter Raaijmakers (hoofd/ licht)
Frans Baudoin (geluid)
Klim Nelissen (toneel)
ABT Transportdiensten (transport)
Peter Swikker (licht)

Realisatie decor
Firma Smits

Met bijzondere dank aan
Backstage Amsterdam (pruiken), Oskar Glasbergen (drums), Jordi Wolswijk (board operator montage)

Scènefoto's
Bart Grietens

Campagnebeeld
Stef Nagel

Artwork
CapeRock

Subsidiënten
Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap
Gemeente Rotterdam

Sponsors
Brighter World 
PWC
STOER
Droom en Daad
Het Cultuurfonds
Blockbusterfonds Xtra

Preferred suppliers
De Jong Tours
Wonderland & Geschikt

Laboratorium: Pinocchio Effect

Concept, regie, choreografie: Cecilia Moisio
Interviews: Cecilia Moisio, Eva Maria de Wit
Performers: Lennart Huysentruyt, Yulia Kalinchenko, Gwen Langenberg, Serano Pinas, Felix Feenstra
Sprekers Expertdag: Rianne Kok (FAMI-LIES project, gefinancierd door een ERC Starting Grant 949041), Annemarie Labinjo (behavioural analyst), Jan Flameling (filosoof)

Video: Paul Sixta
Muziek: Joni Vanhanen
Research: Marjo van Lijssel, Hedi Legerstee
Marketing & communicatie: Daria Titova
Productieleider: Lynn Meijer
Zakelijke leiding: Hedi Legerstee
Producent Labs: Stichting Cecilia Moisio
Lab deelnemers: Charlotte Martijn, Meijnsje Martijn, Aito Sanati, Kiika Sanati, Kyan Sanati,Miila Nikkanen, Elina Nikkanen, Bo de Graaf, Erika Blikman, Hana de Graaf, Una Cicarevic

Mede mogelijk gemaakt door:
Amsterdams Fonds voor de Kunsten, VriendenLoterij Fonds, Fonds21, Stichting Elise Mathilde Fonds

Met dank aan alle deelnemende families